Niemiecka broń kolekcjonerska- przyczynek do analizy początków współczesnego rusznikarstwa
Historia niemieckiego rusznikarstwa jest jednym z tematów z zakresu kolekcjonerstwa broni, któremu poświęcona była kwerenda biblioteczna przeprowadzona przez ekspertów Towarzystwa w Bibliotece Narodowej w Berlinie w lipcu br. Zrozumienie procesu industrializacji branży rusznikarskiej na początku XVIII w., wymuszonego sytuacją geopolityczną księstw niemieckich takich jak Hanower, Saksonia z jednej strony a Prus, z drugiej, wymaga szczegółowej analizy dokumentów pozostawionych przez manufaktury rusznikarskie z Suhl, Lonau, Linden czy Herzberg.
Ciekawą lekturą jest przykładowy regulamin wewnętrzny Królewskiej Fabryki Broni w Herzberg właśnie, datowana na rok 1739. Dokument opisuje m.in. szczegółową procedurę produkcji broni, począwszy od selekcji surowej stali, której proces wytwórczy w hucie kontrolowany był przez przedstawicieli fabryki. Opis poszczególnych czynności przy odkuwaniu, kalibrowaniu i polerowaniu luf zaskakuje precyzją. Jakość polerowania sprawdzano cyrklem, podobnie jak zgodność średnicy przewodu lufy z określonym kalibrem, jednak nie mógł tego robić zwykły czeladnik. Czynności te mógł wykonywać jedynie mistrz rusznikarski. Przystrzeliwanie nowo wyprodukowanej broni odbywało się zawsze w obecności kierownika fabryki, przy czym broń przystrzeliwana była dwukrotnie- pierwszy raz od razu po wyprodukowanie, a następnie po trzech dniach. Dopiero po pomyślnym zdaniu drugiego testu, lufę stemplowano.Pod szczególną kontrolą odbywała się produkcja zamków. Pierwszego i pietnastego dnia każdego miesiąca stanowiska odpowiedzialnych za to robotników (Schlossmacher) były wizytowane przez inspektora jakości, który dokonywał odbioru poszczególnych zamków. Dość ciekawie przedstawiała się struktura zatrudnienia w fabryce w Herzberg według specjalności- 42% pracowników stanowili robotnicy pracujący przy budowie zamków do broni, 15% zajmowało się produkcją bagnetów, 15% wycinało kolby. Elitę fabryki stanowili robotnicy pracujący przy produkcji luf- stanowili oni 8% personelu zakładu (dane z 1764 r.). Dla porównania, w Suhl, w na początku XIX w. 18% pracowników fabryki zajmowało się produkcją luf. Wczytując się w dokumenty źródłowe z epoki można dojść do przekonania, że proces automatyzacji produkcji, tworzenia się, a następnie rozbudowy parku maszynowego wspomagającego proces wytwórczy, dokonał się w niemieckich fabrykach broni w pierwszej połowie XIX w. Ciekawym świadectwem z tamtego okresu jest monografia Heinricha Anschutza „Gewehrfabrik Suhl” z 1811 r. opisująca dokładnie, iloma i jakimi maszynami dysponowała fabryka broni w Suhl.
